فلسفه علم

اخیراً انتشارات گزیده کار «فرهنگ معاصر» کتابى را به قلم سمیر اکاشا با عنوان « فلسفه علم» منتشر کرده است که به همت هومن پناهنده به فارسى برگردانده شده است.
کتاب اکاشا مقدمه اى کوتاه بر فلسفه علم معاصر است که مضامین اصلى این شاخه از فلسفه را دربرمى گیرد و تلاش دارد سؤالات فوق پیرامون علم و اما و اگرهاى آن را پاسخ گوید.
در بین آثارى که در باب مبانى فلسفه علم نگاشته شده کتاب اکاشا اثرى درخور تأمل است.
هم به اعتبار نحوه استدلالات و تبیین هاى خوش ساخت اکاشا و از طرفى به دلیل ترجمه دقیق و با ظرافت پناهنده که با نظارت استادان دکتر محمدرضا خواجه پور و دکتر حسین معصومى همدانى همراه بوده است.
سمیر اکاشا مدرس فلسفه در دانشگاه یورک است. از او مقالاتى در حوزه فلسفه علم، فلسفه زیست شناسى و شناخت شناسى در مجلات فلسفى منتشر شده است. وى سابقه تدریس در دانشگاه ملى مکزیکو را نیز دارد. اکاشا در این کتاب مبانى فلسفه علم را مشتمل بر ۷ فصل طرح و بحث کرده است؛ علم چیست ، استدلال علمى، تبیین علم، رئالیسم و ضدرئالیسم، تحول علمى و انقلاب علمى، مسائل فلسفى فیزیک، زیست شناسى و روان شناسى، علم و منتقدانش.
و در فصولى از کتاب به مواردى از تعارض علم و دین اشاره مى کند و در نهایت به این سؤال مى پردازد که آیا علم مفید است
این اثر که پنجمین کتاب از سرى آثار «دانش معاصر» است درواقع به تبیین چیستى علم مى پردازد. فیلسوفان علم روش هاى تحقیق مورد استفاده در علوم مختلف را مورد تحقیق و بررسى قرار مى دهند. نگاه کردن به علم از منظر فلسفه به ما این امکان را مى دهد که از مفروضات پنهان پژوهش علمى پرده برداریم و درواقع در فلسفه علم مفروضات دانشمندان موضوع پرسش قرار مى گیرد.
یکى دیگر از سؤالات محورى اى که در فلسفه علم طرح و بحث مى شود این است که آیا علم مى تواند همه چیز را تبیین کند یا این که برخى پدیده ها هستند که تا ابد در تور تبیین علمى نمى افتند جوابى که سمیر اکاشا در این کتاب به مخاطب خود مى دهد در یک جمع بندى چنین است که «از طرفى ادعاى گزافى است اگر کسى بگوید که علم قادر است همه چیز را تبیین کند.
اما از طرف دیگر گفتن این سخن هم نشانه کوته بینى است که براى فلان یا بهمان پدیده تا ابد تبیینى علمى پیدا نخواهد شد. چون علم به سرعت در معرض تغییر و تحول است و پدیده اى است که از دیدگاه علم امروز کاملاً تبیین ناپذیر مى نماید شاید فردا به آسانى تبیین شود.»
نکته قابل ذکر در مورد «فلسفه علم» سمیر اکاشا شاید این باشد که در این کتاب کمتر به مناقشاتى پرداخته شده که در بین فلاسفه علم در باب مباحث و سؤالات محورى این حوزه وجود دارد و مؤلف سعى کرده به دور از این اختلاف نظرها به تبیین و مداقه مبانى فلسفه علم بپردازد. البته دور از انتظار نیست که این پرهیز نویسنده به عمد بوده باشد. چرا که عنوان فرعى کتابش را «درآمدى بسیار کوتاه» بر فلسفه علم گذاشته است و اگر بنا بود به مناقشات فلاسفه علم و تقابل نظریه ها هم بپردازد قطعاً بحثى بلند دامن مى شد که فضا و مخاطبینى متخصص را طلب مى کرد و شاید این با هدف گذارى نویسنده منطبق نبود. ولى انصافاً در حد مقدمه اى بر فلسفه علم کارى قابل تحسین است و ترجمه پاکیزه مترجم هم اعتبار اثر را حفظ کرده است.